Ναύπλιο : εικόνες ενός κόσμου, χρώματα ενός πολιτισμού
Οικιστική εξέλιξη της πόλης του Ναυπλίου, από την Αρχαιότητα ως σήμερα
Καθώς οι επισκέπτες ανεβαίνουν ή κατεβαίνουν τα 999 σκαλιά του Παλαμηδιού, η εικόνα που τους αποκαλύπτεται είναι μοναδική. Το Ναύπλιο, η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας, απλώνεται μπροστά τους με ήχους καθημερινότητας ενός κόσμου μοναδικού και χρώματα που ξεχειλίζουν πολιτισμό και ομορφιά γήινη και ανθρώπινη. Με το μπλέ της θάλασσας και τ’ ουρανού να συνταιριάζουν με τον μύθο των καταγάλανων ματιών του Ναύπλιου, του γιού του Ποσειδώνα που την ίδρυσε, η πόλη του έρωτα ξεδιπλώνει μπροστά σας τα στολίδια της πλούσιας ιστορίας της.
Κτήρια, δρόμοι, εκκλησιές, πλατείες, άνθρωποι, όλα βοηθούν να ανακαλύψουμε κομμάτια της ιστορίας της και όλα συμβάλουν στη δημιουργία ενός συνόλου που έλκει χιλιάδες επισκέπτες για να το γνωρίσουν, να το ζήσουν, να το απολαύσουν και να το χαρούν. Το Ναύπλιο αποτελεί ίσως το καλύτερο παράδειγμα αρμονικής συνάντησης ανθρώπου και φύσης. Συνδυάζει την ομορφιά της θάλασσας και τα πανέμορφα χρώματα του ουρανού σε χιλιάδες παιχνιδίσματα ηλιόλουστων ανατολών και λιογερμάτων, σ’έναν Αργολικό κόλπο όπου δεσπόζει ο Άνθρωπος και η Ιστορία του. Ανάμεσα στις πανέμορφες παραλίες του Καραθώνα και της Αρβανιτιάς, το κύμα μελωδικά ιστορεί στον επισκέπτη αρχαία και σύγχρονα έργα των ανθρώπων του τόπου, αρχίζοντας από τον όμορφο γιό του Ποσειδώνα, το Ναύπλιο, που έφτασε στα μέρη αυτά φτιάχνοντας μια πόλη της γλυκιάς ζωής και του έρωτα, κάτι που ακόμη και σήμερα το διαισθάνονται οι χιλιάδες επισκέπτες καθώς η πόλη τους αγκαλιάζει.
Παρά τις άσχημες πλευρές της ιστορίας, όπως η ερήμωσή της γύρω στο 625 π.Χ όταν οι Αργείοι έδιωξαν τους κατοίκους, το Ναύπλιο γνωρίζει πολύ αργότερα (ανάμεσα στον 6ο και 9ο αι. μ.Χ) μια νέα μεγάλη πληθυσμιακή και οικονομική ανάπτυξη. Το Ανάπλι ως νέος οικισμός και ιδιαίτερα το λιμάνι του αρχίζουν να ευημερούν φτάνοντας σε ζηλευτό επίπεδο γύρω στα τέλη του 12ου αιώνα όταν άρχοντας της πόλης είναι ο Θεόδ. Σγουρός και έπειτα ο γιός του Λέων Σγουρός. Κι ενώ η βυζαντινή κυριαρχία στην περιοχή έμελε να σβύσει, αντίθετα η νέα εποχή της φραγκικής και κυρίως της Ενετικής κυριαρχίας έμελε να αποτελέσει μια εποχή ακόμη μεγαλύτερης ανάπτυξης και δύναμης για την πόλη. Ο Λέων Σγουρός παρά την αντίστασή του στην εισβολή των Φράγκων το 1204 ηττάται και οι νέοι κυρίαρχοι με αρχηγό τον Γοδεφρείδο Βιλεαρδουίνο καταλαμβάνουν το Ανάπλι το 1210. Μετά από 180 χρόνια κυριαρχίας η πόλη πωλείται στους Βενετούς, οι οποίοι δεν προλαβαίνουν να χαρούν το απόκτημά τους καθώς μια νέα δύναμη εμφανίζεται απειλητικά : το 1396 ο οθωμανικός στρατός βρίσκεται μπροστά στα τείχη της πόλης και απειλεί να την καταλάβει.
Η Βενετική κυριαρχία έμελε με τη σειρά της και παρά τις συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις της εποχής, να δημιουργήσει μια νέα χρυσή εποχή για το Ανάπλι που θα ονομάζεται πλέον NapolidiRomania. Το Ναύπλιο, από το 1470 και με την οικονομική και τεχνική βοήθεια της Βενετίας, ισχυροποιήθηκε με οχυρωματικά έργα και τείχη και την ίδια εποχή οχυρώνεται και το Μπούρτζι, το μικρό νησάκι στην είσοδο του λιμανιού της πόλης. Όμως τα πιο σημαντικά οχυρωματικά έργα γίνονται με την κατασκευή του Παλαμιδιού που ξεκινούν το 1690 και τελειώνουν το 1714 δημιουργώντας ένα ισχυρό οχυρωματικό σύνολο και ένα από τα καλύτερα στη Μεσόγειο. Στο μεταξύ, στη διάρκεια όλης αυτής της περιόδου το Ναύπλιο αποτελεί σημείο σύγκρουσης μεταξύ της Βενετίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1537 ξεσπά ο τρίτος βενετοτουρκικός πόλεμος και η πόλη πέφτει στα χέρια των Οθωμανών το 1540, ενώ οι Βενετσιάνοι καταλαμβάνουν και πάλι την πόλη το 1686 με τον Φρανγκίσκο Μοροζίνη για να το χάσουν το 1715 οπότε καταλαμβάνεται και πάλι από τους Τούρκους.
Με την Επανάσταση του 1821, αρχίζει μια νέα λαμπρή σελίδα για την τοπική ιστορία και την πόλη. Τη νύχτα της 30ης Νοεμβρίου 1822, ο Στάικος Σταϊκόπουλος καταφέρνει με τους άνδρες του να καταλάβει το Παλαμήδι και να απελευθερώσει το κάστρο και την πόλη. Στο ίδιο αυτό κάστρο έμελε να φυλακισθεί η μεγάλη μορφή του Αγώνα, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και να εκτυλιχθούν κρίσιμες εμφύλιες συγκρούσεις μέχρι τη στιγμή που η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον αναθερμαίνεται στο πρόσωπο του πρώτου Κυβερνήτη της χώρας, Ιωάννη Καποδίστρια που φθάνει στην Ελλάδα στις 8/1/1828 και κατορθώνει από την πρώτη στιγμή να οργανώσει ένα κύτταρο κρατικής εξουσίας ώστε να μπει τάξη στο χάος που επικρατούσε. Αυτή η μεγάλη προσωπικότητα εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο και έκανε τα πρώτα μεγάλα και σοβαρά έργα για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Όμως, η πολιτική μοίρα του τόπου αυτού διαγραφόταν διαφορετικά και η άδικη μοίρα του Ι.Καποδίστρια, του λαμπρού διπλωμάτη και φλογερού Έλληνα πατριώτη, θα σήμαινε το τέλος της μεγάλης του προσπάθειας όταν το πρωί της Κυριακής της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 δολοφονείται έξω από τον Ι.Ν. Αγ. Σπυρίδωνα. Η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας θα δεχθεί τον πρίγκηπα της Βαυαρίας Όθωνα ως τον πρώτο βασιλιά του νέου ελληνικού κράτους και η ίδια θα συμβάλλει στην εκδίωξή του με τη Ναυπλιακή Επανάσταση της 30ης Μαρτίου 1861. Ο εορτασμός των 150 χρόνων της Ναυπλιακής Επανάστασης αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα πολιτισμικά γεγονότα για την πόλη και την ευρύτερη περιοχή καθώς δραστηριοποιήθηκαν σε κοινές εκδηλώσεις τα περισσότερα Ιδρύματα Τέχνης, Παιδείας και Πολιτισμού και η παραγωγή επιστημονικών ερευνών με κορυφαία παρουσίασή τους στο Επετειακό Συνέδριο που οργανώθηκε στην πόλη, υπήρξε μάλλον η μεγαλύτερη στην ιστορία της.
Το Ναύπλιο, παρότι η πρωτεύουσα μεταφέρεται στην Αθήνα, θα παραμείνει ένα σημαντικό ιστορικό κέντρο που θα συνενώνει τα διάφορα ρεύματα πολιτισμικής έκφρασης. Ανάμεσα στους μεγάλους αρχαιολογικούς χώρους (Μυκήνες, Άργος, Τίρυνθα, Ασίνη, Επίδαυρος), η πόλη θα αποτελεί το σημείο συνάντησης μετά από κάθε μεγάλη πολιτιστική εκδήλωση. Η ίδια η πόλη ακτινοβολεί μέχρι σήμερα την πολιτισμική της αξία καθώς κοσμείται από σημαντικούς οργανισμούς με εξαιρετική παρουσία και δράσεις στον τομέα του πολιτισμού. Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο, η Εθνική Πινακοθήκη, το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, το Πολεμικό Μουσείο και πιο πρόσφατα, το παράρτημα του Πανεπιστημίου του Harvard, το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και ο πολυχώρος Τέχνης «Το Φουγάρο», υπογραμμίζουν, ενισχύουν και βοηθούν στην εξέλιξη του πολιτιστικού προσώπου της πόλης, που αποτελεί έναν από τους καλύτερους προορισμούς για χιλιάδες επισκέπτες, Έλληνες και ξένους. Οι καλλιτεχνικές δημιουργίες και παρεμβάσεις του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ενισχύουν τη ζωντάνια της πόλης και αναδεικνύουν τον πολιτισμό της καθώς πηγάζουν και διαχέονται με κάθε ευκαιρία σε όλες τις γωνιές της.
Μια «παράσταση δρόμου», ένα θεατρικό δρώμενο στην πλατεία ή σε κάποιο άλλο σημείο της πόλης με την ευκαιρία ενός ιστορικού ή άλλου γεγονότος, δεν αναδεικνύει μόνο τον εξωστρεφή χαρακτήρα του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος αλλά επισημαίνει και ενισχύει γενικότερα τον εξωστρεφή και ανοικτό χαρακτήρα της πόλης στο σύνολό της. Δεν είναι τυχαίο πως υπάρχουν δραστήριες ομάδες πολιτών οι οποίες καταγράφουν τα χίλια πρόσωπα της πόλης του χθες και του σήμερα, αφήνοντας να διαγραφεί η μελλοντική της πορεία και βοηθώντας ταυτόχρονα να γίνουν γνωστές οι ομορφιές της και η ιστορία της σε ντόπιους και ξένους, επισκέπτες και μη. Οι δραστηριότητες αυτές που καταγράφονται σε ειδικές σελίδες στο διαδίκτυο (π.χ παλιές φωτογραφίες του Ναυπλίου), εξελίσσονται και σε ένα ιδιαίτερο βήμα διαλόγου, όπου ιστορική φωτογραφία και κείμενο, οπτική και πληροφορία, διαμορφώνουν αρμονικά το πλαίσιο ενός δημόσιου χώρου όπου η πόλη και οι άνθρωποί της παρουσιάζονται, εξομολογούνται και αναδεικνύουν τον πλούτο της ιστορικής και κοινωνικής τους τροχιάς μέσα στο χρόνο.
Τέλος, αντίστοιχα εξωστρεφή χαρακτήρα παρουσιάζουν και οι υπόλοιπες δομές της πόλης που δραστηριοποιούνται είτε στο επίπεδο της Τέχνης και του Πολιτισμού, είτε στον οικονομικό-τουριστικό τομέα. Οι θεματικές εκθέσεις της Εθνικής Πινακοθήκης, αλλά και οι περισσότερο μόνιμες του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος, συνδυάζουν γεγονότα και θέματα, αποτελώντας πόλο έλξης για δεκάδες επισκέπτες της πόλης αλλά και για τους ίδιους τους Αργολιδείς. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, πρόσφατα ανακαινισμένο με εξαιρετικά σύγχρονο τρόπο, συγκεντρώνει ένα μοναδικό πλούτο αρχαιολογικών ευρημάτων. Ενώ το ίδιο πλούσιες είναι οι συλλογές του Πολεμικού Μουσείου. Πλούσιες επίσης είναι οι συλλογές και οι εκδηλώσεις που φιλοξενούνται στον πολυχώρο τέχνης «Φουγάρο» ο οποίος, εκτός από τη διάσωση ενός μοναδικού κτηρίου της βιομηχανικής μας κληρονομιάς, αποτελεί πλέον και έναν από τους ομορφότερους χώρους για να απολαύσουμε τον ελεύθερο χρόνο μας.
Όμως, η πόλη ολόκληρη δίνει τη δυνατότητα σε ντόπιους και επισκέπτες να χαρούν τον ελεύθερο χρόνο τους στα πολύχρωμα εμπορικά δρομάκια της ή ακόμη στην ιστορική πλατεία της με το χιλιόχρονο πλάτανο και στα παραλιακά της στέκια αφήνοντας το βλέμμα να περιπλανηθεί στο μπλε της θάλασσας και τ’ ουρανού. Όσες φορές και να περπατήσεις στα σοκάκια της, όσες φορές και να κοιτάξεις τις βιτρίνες των μαγαζιών της, όσες φορές και να πιείς κρασί στα ταβερνάκια της, πάλι θα βρεις κάτι καινούριο, κάτι ωραίο που να σου τραβήξει την προσοχή. Τα λουλουδιασμένα μπαλκόνια των σπιτιών και τα σημεία όπου οι βουκαμβίλιες με τα πανέμορφα χρώματα φτιάχνουν ξεχωριστές καμάρες στα δρομάκια, υποδέχονται χαρούμενα όσες και όσους αναζητούν με το σεργιάνι να χαρούν τα αρώματα, την γοητεία και την ευγένεια της πόλης. Ανάμεσα στο Μπούρτζι και το Παλαμήδι, η ομορφιά της ιστορίας και του πολιτισμού γλιστράει πάνω από τις σκεπές των σπιτιών, απλώνεται στα δρομάκια και τις πλατείες, γεμίζει την ανθρώπινη καθημερινότητα.
Κι έπειτα, βλέποντας τα όμορφα ιστιοφόρα που βρίσκουν απάγκιο στο λιμάνι του Ναυπλίου, η σκέψη τρέχει στο ταξίδι….
Γεια σου χαρά σου Βενετιά
πήρα τους δρόμους του νοτιά
κι απ’ το κατάρτι το ψηλό
τον άνεμο παρακαλώ
Φύσα αεράκι φύσα με
μη χαμηλώνεις ίσαμε
να δω γαλάζια εκκλησιά
Τσιρίγο και Μονεμβασιά
…. αφήνοντας ωστόσο πάντα την καρδιά στο Ναύπλιο που είναι και το μόνιμο σημείο άφιξης και επιστροφής.
Γ.Κόνδης – Χ. Αντωνιάδης
(Σημείωση : όλες οι φωτογραφίες και οι πίνακες προέρχονται από τις διαδικτυακές σελίδες : «Περπατώ Ναύπλιο…Φωτογραφίζω Ναύπλιο» και «Παλαιές φωτογραφίες του Ναυπλίου»)
