3ο Νηπιαγωγείο Νέας Ιωνίας Μαγνησίας/ Ολοήμερο Τμήμα, Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός: Βίτσου Μάγδα «Κουκλοποιώντας….συγγράφουμε»
Στόχος του προγράμματος ήταν η δημιουργική εμψύχωση κουκλών με στόχο τη συγγραφή κειμένων από τους μαθητές, στα πλαίσια ενός ευρύτερου project με θέμα το Κουκλοθέατρο. Το πρόγραμμα βασίστηκε στις αρχές του Διαλογικού Δράματος με Κούκλες και είχε διάρκεια 2 εβδομάδων (4-16 Απριλίου 2016).
Η μέθοδος του Διαλογικού Δράματος με Κούκλες (DDP method) εφαρμόστηκε στο Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου του Βίλνιους (1994-2000) από μια ομάδα ερευνητών (Bredikyte, 1999) με στόχο να αναδείξει τη σημασία του δημιουργικού δράματος με κούκλες το οποίο ορίζεται ως «αυτοσχεδιαστικό, με βασικό στόχο την ενδυνάμωση της προσωπικότητας των παιδιών και τη διευκόλυνση της μάθησης των συμμετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία» (Bredikyte, 2006). Όπως υποστηρίζει η Bredikyte, το άκουσμα μιας ιστορίας στο σχολείο ή το διάβασμά της, είναι μια αυτόνομη δραστηριότητα. Η δραματοποίησή της όμως είναι συλλογική. Οι μαθητές που παίζουν με το σώμα τους ή με τις κούκλες είναι «μέσα» στα γεγονότα που διαδραματίζονται. Απελευθερώνονται και έτσι ανακαλύπτουν τι σημαίνουν οι ιδέες του συγγραφέα και τις εξελίσσουν. Η δραματοποίηση λοιπόν με κούκλες δημιουργεί στα παιδιά ένα δεσμό που οδηγεί στη δημιουργία μαζί με τους ενήλικες. Η εμπλοκή των κούκλων δημιουργεί κοινές εμπειρίες και συναισθήματα. Παράλληλα ενισχύεται το δραματικό παιχνίδι και ο αυτοσχεδιασμός οδηγώντας στην προφορική ανάπτυξη και δημιουργικότητα. Τα παιδιά αρχίζουν να δημιουργούν τις δικές τους ιστορίες ενώ παράλληλα διευρύνεται το περιεχόμενο των ιστοριών που έχουν ήδη διαβάσει (Βίτσου, 2012,2016).
Βασιζόμενοι λοιπόν στις αρχές του Διαλογικού Δράματος με Κούκλες αλλά και της Δραματικής Τέχνης στην Εκπαίδευση σχεδιάστηκε ένα κουκλοθεατρικό πρόγραμμα με στόχο την παραγωγή ιστοριών από τα παιδιά και την εμψύχωσή τους με κούκλες. Αφόρμηση στάθηκε η ενασχόληση των παιδιών στη γωνιά του κουκλοθεάτρου και οι αυτοσχεδιασμοί τους. Στα πλαίσια του προγράμματος του νηπιαγωγείου οι μαθητές παρακολούθησαν πολλές κουκλοθεατρικές παραστάσεις. Αποφασίστηκε, λοιπόν, να διερευνηθεί η χρήση του Διαλογικού Δράματος με Κούκλες στη συγγραφή και εμψύχωση ιστοριών με τη μορφή σχεδίου εργασίας-project.
Ερευνητική Εφαρμογή
Α΄φάση
Αρχική Αξιολόγηση. Αρχικά κατεγράφησαν οι απόψεις όλων των παιδιών σχετικά με τις «εμπειρίες» τους με το κουκλοθέατρο και τους δόθηκε η ευκαιρία να εκφράσουν τις ιδέες εμπλουτίζοντας με αυτόν τον τρόπο την κοινή γνώση .
Χωρισμός ομάδων εργασίας
Αφού μελετήθηκαν τα ιστογράμματα προχωρήσαμε στο διαχωρισμό των υποθεμάτων και στη δημιουργία υπο-ομάδων διερεύνησης.
Β΄ φάση
Χρησιμοποιήθηκαν τρία παραμύθια: «Καλώς ήρθες Καρακάξα», «Ο Βάτραχος και ο ξένος» και «Ο Βρωμογοργοπόδαρος». Τα στάδια που ακολουθήθηκαν σύμφωνα με τις αρχές της μεθόδου του Διαλογικού Δράματος ήταν τα εξής:
1.Ανάγνωση της ιστορίας: η εκπαιδευτικός διάβασε δυνατά την ιστορία, δείχνοντας στα παιδιά τις εικόνες
2.Αφήγηση της ιστορίας: η εκπαιδευτικός αφηγήθηκε την ιστορία και παράλληλα έδειχνε τις εικόνες.
3.Δραματοποίηση της ιστορίας: η εκπαιδευτικός δραματοποίησε την ιστορία με κούκλες σε ένα πολύ απλό σκηνικό: σε ένα τραπέζι ή στα γόνατά του. Εμψύχωσε τα βασικά επεισόδια της ιστορίας
4.Παρουσίαση με τη μορφή διαλόγου: η εκπαιδευτικός και τα παιδιά αφηγήθηκαν την ιστορία μαζί, συζήτησαν και σχολίασαν τα πιο σημαντικά γεγονότα και συμπεριφορές των χαρακτήρων, υπογραμμίζοντας πως πρέπει να παιχτεί ξανά η ιστορία.
5. Δραματοποίηση της ιστορίας από τα παιδιά: τα παιδιά δραματοποίησαν την ιστορία με κούκλες.
6. Δημιουργία νέων ιστοριών και εμψύχωσή τους από το σύνολο των παιδιών.
Οι μαθητές με τη μέθοδο του Διαλογικού Δράματος δημιούργησαν μια νέα ιστορία, με τη μορφή brainstorming, η οποία κατεγράφη από την εκπαιδευτικό. Έφτιαξαν το χάρτη της ιστορίας, χωρίζοντας έτσι τα σημαντικά συμβάντα-σκηνές που διαδραματίστηκαν στην ιστορία και σε συνεργασία με τις άλλες ομάδες δημιούργησαν σκηνικά, κούκλες και τέλος εμψύχωσαν την ιστορία.
Μια από τις ιστορίες που προέκυψαν ονομάστηκε: «Ο βυθός της θάλασσας». Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι ερωτήσεις που κάναμε στα παιδιά ώστε να μπορέσουν να δομήσουν την ιστορία τους.
Ενδεικτικές ρωτήσεις :
-«Σκεφτείτε ότι είμαστε στην παραλία … τι μπορούμε να δούμε εκεί ;»
Απαντήσεις παιδιών : ανθρώπους , παιδιά , ψάρια , βότσαλα .
-«Σκεφτείτε τί μπορεί να συνέβη»
Απαντήσεις παιδιών : ήρθε ένας μεγάλος καρχαρίας , οι άνθρωποι έτρεξαν , ο καρχαρίας έτρεξε να τους πιάσει»
-«Τι πιστεύετε ότι έγινε στη συνέχεια ;»
Απαντήσεις παιδιών : ο καρχαρίας έφυγε , έπιασε έναν άνθρωπο , τον έπιασαν οι κυνηγοί της θάλασσας , ήρθε η Άριελ η μικρή νεράιδα
-«Και μετά , τι έγινε ; μίλησε με τον καρχαρία ;»
Απαντήσεις παιδιών : «γίνανε φίλοι , έπαιξαν μαζί , του είπε να φύγει , τον έκανε καλό»
-«Και αφού έγινε καλός ; τι απέγινε η γοργόνα;»
Απαντήσεις παιδιών : έφυγε , το είπε σε όλους ότι τον έκανε καλό , τον παντρεύτηκε .
Η εκπαιδευτικός σε ρόλο γραφέα κατέγραψε την ιστορία και στη συνέχεια τη διάβασε στα παιδιά. Στη συνέχεια ζητήσαμε από τα παιδιά να φτιάξουν μια το χάρτη της ιστορίας ώστε να χωριστούν οι σκηνές και να εντοπιστεί η δράση.
Γ΄φάση
Εργασία των ομάδων
Οι ομάδες εργασίας εργάστηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια προετοιμασίας της κουκλοθεατρικής παράστασης. Τους δόθηκε μεγάλη ποικιλία βιβλίων από τα οποία μπόρεσαν να ερευνήσουν τα επιμέρους στοιχεία διερεύνησης της κάθε ομάδας. Τα βιβλία που επιλέξαμε είχαν έντονο φωτογραφικό υλικό ώστε να μπορούν τα παιδιά να τα επεξεργαστούν πιο εύκολα. Έχοντας λοιπόν, συγκεντρωμένο το υλικό μας, παρακινήσαμε τα παιδιά να εντοπίσουν τα βιβλία που σχετίζονται με το θέμα που ερευνούν.
Στην πρώτη ομάδα «Κατασκευή κούκλας» έγινε επίδειξη κατασκευής διάφορων τύπων κούκλας αλλά και πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό. Στη συνέχει , ζητήθηκε από τα παιδιά με βάση αυτά που είδαν στα βιβλία να αναφέρουν από τι υλικά μπορούμε να φτιάξουμε μια κούκλα και ποια διαδικασία ακολουθήθηκε. Τα παιδιά μας έδειξαν τις ιδέες τους μέσα από ένα σχέδιο. Παρείχαμε στα παιδιά υφάσματα, κάλτσες, μαλλί, ξυλάκια, υαλοβάμβακα, χαρτοταινία, κορδέλες , φελιζόλ, κλπ. (πληθώρα υλικών από το σχολείο και το σπίτι)..
Στην δεύτερη ομάδα «Σκηνικά» οι μαθητές διερεύνησαν διάφορα είδη σκηνικών και αποτύπωσαν αυτά που τους εντυπωσίασαν.
Έπειτα, ακολούθησε μια συζήτηση για το πώς φαντάζονται τα παιδιά τα σκηνικά της δικής τους παράστασης, σύμφωνα με την ιστορία που είχαν δημιουργήσει και τις βασικές σκηνές. Τα παιδιά είχαν πολλές ιδέες, πιο συγκεκριμένα μας ανέφεραν ουρανό, θάλασσα, δέντρα, κάστρα, ζώα. Στη συνέχεια έγινε μια απόπειρα να σκεφτούν τους πρωταγωνιστές
της ιστορίας μας. Η ομάδα των «σκηνικών» ανέλαβε να προετοιμάσει το σκηνικό που θα πλαισιώνει το κουκλοθέατρό μας. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά για αρχή σκέφτηκαν να φτιάξουν το βυθό της θάλασσας. Δώσαμε στα παιδιά χαρτί του μέτρου και τέμπερες ώστε να αρχίσουν να το διαμορφώνουν.
Στην τρίτη ομάδα «Τεχνικές» με τη μέθοδο της «επίδειξης» από επαγγελματία κουκλοπαίχτη, εστιάσαμε στις δύο πολύ βασικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο κουκλοθέατρο (τεχνική με νήματα-σχοινιά, τεχνική με δάχτυλα ). Στη συνέχεια τους ζητήσαμε να αποτυπώσουν μια τεχνική που τους άρεσε περισσότερο.
Ακολούθησαν «δοκιμές» και αυτοσχεδιασμοί των παιδιών με τις κούκλες. Δώσαμε στα παιδιά διάφορες κούκλες και τους ζητήσαμε να εκφράσουν όπως μπορούν διάφορα συναισθήματα (χαρά, λύπη, θυμό, ενθουσιασμό ). Στη συνέχεια δοκιμάσαμε να αλλάξουμε τη φωνή μας για να δούμε πως θα μπορούσε να μιλήσει η κούκλα. Κάναμε μικρούς διαλόγους με βαριά φωνή, τσιριχτή , γλυκιά , σιγανή. Έπειτα, δείξαμε πως η κούκλα μπορεί να εκφράσει τις επιθυμίες της, κάναμε πως η κούκλα κοιμάται, φτερνίζεται, γαργαλιέται, φωνάζει, τρώει, γελάει. Τα παιδιά δούλεψαν αρχικά μόνα τους και στη συνέχεια σε ζευγάρια εμψυχώνοντας ένα επικοινωνιακό συμβάν. Παράλληλα γνώρισαν τις «συμβάσεις» μιας παράστασης κουκλοθεάτρου (π.χ.. είσοδος-έξοδος κούκλας, βλέμμα, κίνηση, φωνή κτλ).
.
Μετά το τέλος της εργασίας των ομάδων ξεκίνησε το «στήσιμο» της κουκλοθεατρικής παράστασης. Μοιράστηκαν οι ρόλοι, στήθηκαν τα σκηνικά, βασίστηκαν στις σκηνές-επεισόδια και έκαναν αρκετές πρόβες.
Δ΄Φάση
Ολοκλήρωση Project
Οι μαθητές ανά ομάδες παρουσίασαν στους γονείς και στο κλασικό τμήμα του σχολείου το έργο που είχαν ετοιμάσει στο διάστημα των δύο εβδομάδων που προηγήθηκαν και το projectολοκληρώθηκε με την κουκλοθεατρική παράσταση. Η πρώτη ομάδα που ασχολήθηκε με την «κατασκευή κούκλας» έδειξε τα διαφορετικά είδη κουκλών που είχε κατασκευάσει, αναλύοντας τα υλικά που χρησιμοποίησαν. Η δεύτερη ομάδα που διερεύνησε τις «τεχνικές» μας έδειξε τον τρόπο «εμψύχωσης» των κουκλών. Η τρίτη ομάδα που είχε αναλάβει να φτιάξει «τα σκηνικά» μας μίλησε για τη δημιουργία τους. Τέλος, η τέταρτη ομάδα που είχε αναλάβει «το σενάριο», μας αποκάλυψε τους πρωταγωνιστές της ιστορίας της και είχε και το ρόλο του αφηγητή, όπου ήταν απαραίτητο.
Αποτελέσματα
Μέσω της παρατήρησης διαπιστώθηκε ότι οι μαθητές μετά την εμψύχωση με τις κούκλες συμμετείχαν πιο ενεργά στην δραματοποίηση των ιστοριών που τους διάβασε η εκπαιδευτικός, κάνοντας ερωτήσεις και σχόλια πάνω στους χαρακτήρες που εμψύχωναν με τις κούκλες. Επίσης, παρατηρήθηκε ότι μετά την παρουσίαση της ιστορίας, τα παιδιά έτειναν να παίρνουν τις κούκλες και να πειραματίζονται με αυτές και να εμψυχώνουν κάποια επεισόδια των ιστοριών, ενώ παράλληλα αυξήθηκε το ενδιαφέρον για κατασκευή των δικών τους κούκλων και μικρών αυτοσχεδιασμών. Το δραματικό τους παιχνίδι διήρκησε για αρκετές μέρες με αμείωτο ενδιαφέρον, αλλάζοντας πολλές φορές την εξέλιξη των ιστοριών ή παραμένοντας σταθεροί στην αρχική πλοκή. Δεν προσπάθησαν να μιμηθούν τις παρουσιάσεις της εκπαιδευτικού και παρόλο που η δραματοποίησή τους περιείχε πολλές λεπτομέρειες από εκείνη της εκπαιδευτικού, ήταν πλούσια σε αυτοσχεδιασμούς. Οι αυτοσχέδιες ιστορίες που προέκυψαν κατεγράφησαν και παρουσιάστηκαν από τα παιδιά ενθουσιάζοντας και ενθαρρύνοντας τα παιδιά να είναι ενεργοί συμμέτοχοι στην εκπαιδευτική διαδικασία. Τα κείμενα που προέκυψαν δεν ήταν μόνο αυθαίρετες ακολουθίες εκφράσεων, αλλά περισσότερο μια συνειδητή προσπάθεια δημιουργίας.
Ειδικότερα, μέσα από την παρατήρηση της εργασίας των παιδιών κατά τη διάρκεια του project διαπιστώθηκε πως τα παιδιά, μετά το πέρας των παρεμβάσεων, εμπλούτισαν το λεξιλόγιό τους, βελτίωσαν την ακουστική τους δεξιότητα, την ικανότητά τους για αφήγηση μέσω της δραματοποίησης με κούκλες και ανέπτυξαν στρατηγικές αποκωδικοποίησης νέων λέξεων, βασισμένων στο περιεχόμενο των παραμυθιών που γνώρισαν. Παράλληλα, αυξήθηκε το ενδιαφέρον τους για ανάγνωση παραμυθιών και παραγωγή νέων φανταστικών ιστοριών.
Η ενεργή συμμετοχή των παιδιών στην όλη διαδικασία «χτισίματος» των ιστοριών, προκάλεσε το ενδιαφέρον των παιδιών για αφήγηση μέσω των κουκλών. Επίσης, η διαλογική συζήτηση ανάμεσα στην εκπαιδευτικό, τα παιδιά και τις κούκλες, επέτρεψε στα παιδιά να εμβαθύνουν στα γεγονότα και να κατανοήσουν τη συμπεριφορά των χαρακτήρων. Παράλληλα η συμμετοχή στην παρουσίαση μαζί με την εκπαιδευτικό είναι σαν το ίδιο το παιδί να προετοιμάζει τον εαυτό του και να μαθαίνει πως να επαναλάβει τη δραματοποίηση μόνο του (Άλκηστις, 2011).
Συνεπώς, η μέθοδος του Διαλογικού Δράματος με Κούκλες αποτελεί μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική μέθοδο που δίνει έμφαση στην προσωπικότητα του παιδιού και βασίζεται στην ικανότητα του παιδιού να «παίζει» διαφορετικούς ρόλους. Η μέθοδος, η οποία εκδηλώνεται με τη μορφή των αυτοσχέδιων διαλόγων, προωθεί την ανάπτυξη της φαντασίας, την ενίσχυση της αντίληψης, της δραματικής και προφορικής έκφρασης παιδιών προσχολικής ηλικίας.
Βιβλιογραφία
Άλκηστις, (2011). Τα παιδιά υποκείμενα δράσης. Διεργασίες νοητικής και κοινωνικο-συναισθηματική μάθησης με τη συνέργια της κούκλας, Εισήγηση στις εργασίες της ημερίδας «Δραματική Τέχνη στην Εκπαίδευση και Κουκλοθέατρο» που διοργανώθηκε από το Διδασκαλείο ΤΕΠΑΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, 14 Μαΐου 2011.
Βίτσου, Μ. (2012). Η χρήση του κουκλοθεάτρου στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας. Στο Μ. Βελιώτη- Γεωργοπούλου (επιμ.), Κουκλοθέατρο. Το θέατρο της εμψύχωσης. Διεπιστημονικές Αναγνώσεις. Καλλιτεχνικές Συναντήσεις (σσ. 119-136). Αθήνα: Αιγόκερως.
Βίτσου, Μ. (2016). Το κουκλοθέατρο ως διαπολιτισμικό και επικοινωνιακό εργαλείο στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης. Μια μελέτη περίπτωσης στους μαθητές προσχολικής ηλικίας των τμημάτων εκμάθησης ελληνικής γλώσσας στη Στοκχόλμη. Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Bredikyte,M.,(2002).DialogicalDramawithpuppets (DDP) asamethodoffosteringchildren’sverbalactivity. In In E. Majaron & L. Kroflin (Ed.). “The Puppet-What a Miracle!” (33-60). Zagreb: The UNIMA, Puppets in Education Commission.
Bredikyte, M. (2006). Story Dramatization and Creative Play. Paper presented at the Imaginary Education Research Symposium, Simon Fraser University, Vancouver, Canada. Retrieved from: http://ierg.net/confs/papers.php?cf=3