20 Φεβρουαρίου 2018

Η παιδευτική μπαλάντα των αργολικών φυλακών

γράφει ο Γιώργος Κόνδης

Κι όμως. Κάθε άνθρωπος σκοτώνει ό,τι αγαπά κι ας το ξέρει ο καθείς: άλλος μ' ερωτικά γλυκόλογα, ο δειλός με φιλί κι ο αντρείος με σπαθί. Ένας σκοτώνει την αγάπη του νέος, άλλοι όταν γερνάν, ένας τη πνίγει με τα χέρια του πόθου, άλλος με τα χέρια του πλούτου. Οι πιο συμπονετικοί τη μαχαιρώνουνε γιατί έτσι ο νεκρός παγώνει γρηγορότερα. 'Άλλοι αγαπούνε λίγο, άλλοι πιότερο, άλλοι πουλάνε τον έρωτα, άλλοι τον αγοράζουν, άλλοι σκοτώνουν με δάκρια κι άλλοι βουβά χωρίς στεναγμό, γιατί καθένας σκοτώνει ό,τι αγαπά. Κι όμως. Δε πληρώνουν όλοι τόσον ακριβά.

Τη «Μπαλάντα της φυλακής του Ρήντιγκ», ο μεγάλος ποιητής Όσκαρ Ουάιλντ την έγραψε αμέσως μετά την αποφυλάκισή του από τις φυλακές αυτές στις 19 Μαρτίου 1897. Το παραπάνω απόσπασμα αποτελεί, ίσως, έναν από τους κορυφαίους των συμβολισμών που αποτυπώνονται στις 109 στροφές της μπαλάντας, ταυτίζοντας το σύνολο των ανθρώπων με τους έγκλειστους των φυλακών που «τυπικά» σκότωσαν παραβαίνοντας τους κοινωνικούς κανόνες και τους ορισμούς. Όλοι, πράγματι, δεν πληρώνουν το ίδιο ακριβά για ό,τι σκοτώνουν μέσα τους και γύρω τους. Ίσως αυτή η διαφορά να δημιουργεί μια ακόμη μεγαλύτερη τάση περιθωριοποίησης, κατάσταση που βιώνουν οι έγκλειστοι του συστήματος κράτησης και από την οποία δύσκολα μπορεί κανείς να ξεφύγει. Στην εποχή μας και στη χώρα μας φαίνεται να έχει γίνει κατανοητή η ανάγκη παρεμβατικών δράσεων μέσα στις φυλακές, ώστε να μειώνονται οι αρνητικές επιδράσεις του φαύλου κύκλου της περιθωριοποίησης και να προσφέρονται ευκαιρίες επανένταξης στο κοινωνικό σύνολο.

Τα τελευταία χρόνια η εκπαίδευση αρχίζει να αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για τη διευθέτηση του «χρόνου εγκλεισμού» και την προσφορά ευκαιριών στους φυλακισμένους ώστε να αναπτύξουν ικανότητες, δεξιότητες και θετικές τάσεις, υιοθετώντας συμπεριφορές που βοηθούν στον απεγκλωβισμό τους από τον αρνητισμό, τη βία, κλπ.

Δεν είναι τυχαίο πως πολλά προγράμματα εκπαίδευσης πραγματοποιούνται ήδη σε πολλά καταστήματα κράτησης σε όλη την Ελλάδα και περισσότερα από οκτώ σχολεία (γνωστά ως Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας) λειτουργούν κανονικά μέσα στις φυλακές σε διάφορες πόλεις της χώρας. Βέβαια, η έλλειψη χώρων και ο «υπερπληθυσμός» λειτουργεί ως τροχοπέδη στην υλοποίηση οργανωμένων προγραμμάτων εκπαίδευσης στους χώρους αυτούς. Είναι, επομένως, εξαιρετικά σημαντικές οι δράσεις που υιοθετούνται και υλοποιούνται σε εθελοντική βάση ακόμη και όταν η οργάνωσή τους δεν είναι τόσο σταθερή. Είναι πρόδηλη η μεγάλη σημασία που έχει ο εθελοντισμός και η αγάπη των εκπαιδευτών που ασχολούνται με τα προγράμματα αυτά, ώστε να ανοίξει ένα παράθυρο στον κόσμο για τους έγκλειστους του σωφρονιστικού συστήματος και στη χώρα μας.

Στο επίπεδο αυτό αξίζει να μνημονεύσουμε το παράδειγμα των «Ανοικτών-Αγροτικών φυλακών» και των «Κλειστών Φυλακών» στην Αργολίδα, καθώς αποτελεί ένα από τα καλύτερα παραδείγματα παιδευτικής παρέμβασης, άγνωστης στο ευρύ κοινό. Βέβαια, έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες κατά καιρούς με μαθήματα κυρίως γλώσσας. Όμως, η δύναμη και το πάθος μιας γυναίκας, της κ. Άλκηστις Κοντογιάννη Προέδρου του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και σήμερα του Μεταπτυχιακού του Τμήματος, ώθησε στην απαρχή μιας νέας εκπαιδευτικής εμπειρίας με τους «έγκλειστους» της Αργολίδας. Εκτός από το κλασικό πλαίσιο της γλωσσικής εκπαίδευσης (φέτος λειτουργεί Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση στις «κλειστές» φυλακές), δίνεται η δυνατότητα στους φυλακισμένους, μέσα από «άγνωστα» εκπαιδευτικά μονοπάτια, να αναγνωρίσουν την ύπαρξη νέων δυνατοτήτων και ευκαιριών στη ζωή.

Η προσπάθεια άρχισε  με δυο προγράμματα θεατρικής αγωγής το χρόνο που αναλάμβαναν φοιτητές προπτυχιακού επιπέδου, αλλά από πέρυσι άρχισε μια συστηματική άσκηση σε επίπεδο μεταπτυχιακού προγράμματος. Το άνοιγμα των φυλακών σε εκπαιδευτικές/παιδαγωγικές δραστηριότητες έγινε με την πολύτιμη βοήθεια των Διευθυντών των φυλακών κυρίας Ευαγγελίας Κατερίνη από το Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας και ο κ. Γιάννης Μπαρμπαγιάννης από το Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου καθώς και των κοινωνικών λειτουργών που εργάζονται αντίστοιχα σε αυτές  κυρίας Ελένη Δούκα κυρίου Χρήστου Παπαμήτρου, κυρίας Έφης Γεραμάνη και Νικόλαου Μαστοράκος.

Η σημασία της νέας αυτής παιδαγωγικής εμπειρίας είναι μεγάλη και σε πολλά επίπεδα. Νέα αντικείμενα παρουσιάζονται: θέατρο, ζωγραφική, κατασκευές, περιβάλλον, ιστορία, κ.ά. Η παρουσίασή τους δημιουργεί ανάγκες που εξυπηρετούνται από αριθμό εθελοντών που ανανεώνεται και αποτελείται από εκπαιδευτικούς, σκηνοθέτες, ηθοποιούς, δημοσιογράφους, και άλλες ειδικότητες που δημιουργούν ένα εξαιρετικά πλούσιο εκπαιδευτικό δυναμικό, πρωτόγνωρο ακόμη και για … κλασσικές εκπαιδευτικές δομές! Η παραγωγική διάσταση της εκπαιδευτικής εμπειρίας είναι το ίδιο σημαντική με την παιδευτική καθώς φέτος για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν (και έγιναν ανάρπαστες) σε χριστουγεννιάτικο περίπτερο του Δήμου Ναυπλιέων κατασκευές των κρατουμένων. Ακόμη πιο σημαντικές είναι οι εσωτερικές αλλαγές που παρατηρούνται και που ενισχύουν θετικές συμπεριφορές αλληλοσεβασμού, ευγένειας, τήρησης κανόνων (π.χ. προσοχή στο λόγο του άλλου, σεβασμός προς τον διδάσκοντα, κλπ).

Είναι βέβαια νωρίς, πολύ νωρίς ίσως, για να ισχυριστεί κανείς πως η υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στις αργολικές φυλακές έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια άλλη αντιμετώπιση της παραβατικής συμπεριφοράς και της πρακτικής του εγκλεισμού, έστω και σε τοπικό επίπεδο. Όμως, είναι απολύτως σίγουρο πως και οι εκπαιδευτές αποκτούν μια μοναδική εμπειρία που τους υπενθυμίζει τις βασικές αρχές που ορίζουν το έργο και τη συμπεριφορά ενός προοδευτικού δασκάλου, όταν ενδιαφέρεται να προσεγγίσει όσους η κοινωνική πραγματικότητα έθεσε στο περιθώριο. Στα ουσιαστικά προσόντα των προοδευτικών δασκάλων, ο Paulo Freire («Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν») υπογράμμιζε την ταπεινοφροσύνη, την αγάπη και την ανεκτικότητα και σημείωνε: «Είμαι ανεκτικός δεν σημαίνει ότι συναινώ στο μη ανεκτό. Δεν σημαίνει ότι συγκαλύπτω την αυθάδεια. Δεν σημαίνει ότι καλοπιάνω τον επιθετικό ή τη συγκαλυμμένη επιθετικότητα. Ανεκτικότητα είναι η αρετή που μας μαθαίνει να ζούμε με το διαφορετικό. Μας διδάσκει να μαθαίνουμε απ’αυτό και να το σεβόμαστε». Ας μην ξεχνάμε λοιπόν τη μπαλάντα του Όσκαρ Ουάιλντ: «Κάθε άνθρωπος σκοτώνει ό,τι αγαπά κι ας το ξέρει ο καθείς…».